GROBY NA FORUM ROMANUM

Gdy zwiedzamy Rzym, wspaniałe zabytki starożytności, średniowiecza, renesansu czy baroku często przysłaniają nam mniej spektakularne, ale równie fascynujące artefakty z odległej przeszłości Wiecznego Miasta.

Zanim stało się głównym placem miasta i jego politycznym centrum, Forum Romanum było cmentarzem. Rzymscy patrycjusze budujący swoje rezydencje przy prestiżowej Via Sacra, wznosili je na grobach swych przodków. Dosłownie. Badanie warstw miasta znajdujących się pod antycznymi ruinami lub współczesnymi budynkami w taki sposób, by nie zniszczyć cennych zabytków, zawsze jest bardzo trudne i siłą rzeczy ogranicza się do wąskich wycinków (o ile pamiętam, Mary Beard nazwała to w jednej ze swoich książek „archeologią przez dziurkę od klucza”). Równocześnie właśnie te trudności sprawiają, że tak cenne są wszystkie znaleziska z najdawniejszych epok.

W niewielkim muzeum na terenie dawnego klasztoru przy bazylice Santa Francesca Romana wystawione są znaleziska poczynione w czasie wykopalisk na obszarze Forum, u stóp świątyni Antonina i Faustyny. Niepozorny teren wykopalisk (na zdjęciu) nie budzi dzisiaj szczególnego zainteresowania. Cóż – ma pecha: sąsiaduje z przytłaczającym bogactwem archeologicznym całego go Forum. Ale warto rzucić okiem na przedmioty wystawione w muzeum. Znajdziecie tam model całego stanowiska pozwalający zorientować się, w jakim zagęszczeniu chowano zmarłych na terenie przyszłego Forum.

Druga ciekawa rzecz, to terakotowe urny, w których umieszczano prochy zmarłych. Nadano im kształt niewielkich chat, dających wyobrażenie o domach, w jakich w tym najwcześniejszym okresie mieszkali przodkowie Rzymian. Niekiedy zmarłych nie kremowano, ale grzebano w drewnianych trumnach (fascynujące jest to, że ich fragmenty przetrwały prawie trzy tysiąclecia).

Mnie zaintrygowało jednak co innego: niektóre groby pochodzą z okresu X wieku p.n.e., VIII a nawet jeszcze z VII wieku p.n.e., bo to pokazuje, jak długo funkcjonowało cmentarzysko na terenie Forum. Przed osuszeniem bagnistej dolinki między głównymi wzgórzami (wedle tradycji Cloaca Maxima została wybudowana pod koniec VI wieku p.n.e.) w tzw. okresie królewskim przyszłe centrum polityczne miasta wciąż jeszcze było tylko malarycznym peryferium osiedli na otaczających je wzniesieniach. Warto o tym pamiętać, czytając o „wspaniałych dokonaniach” Rzymian pod panowaniem królewskim.

Choć o ludziach, których pochówki odnaleziono, niewiele wiemy, niektóre przedmioty życia codziennego, które złożono do ich grobów, są bardzo wzruszające: a to zachowana sprzączka od pasa, a to kościana fibula albo brązowa bransoleta. Szczątki niekiedy zdradzają, że mamy do czynienia z pozostałościami po młodym mężczyźnie albo po małej dziewczynce. Niezwykle interesujące są też takie artefakty jak drobne przedmioty z… bursztynu (np. naszyjnik na zdjęciu). Jak w tamtych czasach bursztyn zawędrował do Rzymu? Tego nie wiem.

I na koniec jeszcze ostatnia uwaga: jakiś czas temu opinię publiczną zelektryzowała wiadomość, że pod budynkiem rzymskiego senatu na Forum znaleziono "grobowiec Romulusa". Biorąc pod uwagę, że cała dolinka Forum usiana była grobowcami, byłoby dziwne, gdyby pod senatem nie było żadnego.